Dit jaar zou Panamarenko – in 1940 geboren als Henri Van Herwegen – 85 zijn geworden. En dat wordt uitgebreid gevierd, met expo’s in het KMSKA, MUHKA, S.M.A.K. en CC Scharpoord. En met het nieuwe boek Panamarenko Fundamentals, waarin kunsthistoricus en Panamarenko-kenner Jo Coucke twintig cruciale werken voorstelt die deze opmerkelijke Belgische artiest prima typeren. Hij presenteert ze chronologisch, van o.a. de Magnetische Schoenen (1966-1967), over The Airomodeller (1969-1971), Meikever (1975), Magic Carpet (1979), Archaeopteryx (1990-2005), V1 Baradajet (1991), Bernouilli I (1995), Bing of the Ferro Lusto (1997) en Schotch Gambit (1966-1999) tot finaal het kunstenaarsboek For Clever Scholars, Astronomers and Doctors (2001), een uitgave die Panamarenko helemaal zelf bedacht, samenstelde en vormgaf. En waarop hij erg trots was.
De rode draad doorheen de artistieke carrière van Panamarenko – en dus ook de 20 sleutelwerken in het boek – is ontegensprekelijk zijn zoektocht naar vrijheid. Niet verwonderlijk dat hij allerlei manieren exploreert om letterlijk en figuurlijk van de grond te komen: ruimtetuigen, helikopters, vliegmachines en -pakken, magnetische velden, etc. Vandaar ook zijn fascinatie voor allerlei hedendaagse en prehistorische vogels en de manier waarop ze zich door de lucht voortbewegen. Hij onderzoekt ze, bouwt verder op hun mechanismen, en balanceert daarbij op de grenzen tussen techniek, wetenschap, kunst en poëzie. Wat dat laatste betreft: in Panamarenko Fundamentals krijg je als lezer wel zijn werken gepresenteerd, samen met wat achtergrondinfo, maar de poëtische kwaliteiten laat de auteur bewust in het midden. Met de bedoeling je na het lezen naar buiten te lokken, om ze zelf in levende lijve te gaan ervaren. En te voelen wat ze met je doen.
Opmerkelijk is dat deze overduidelijke en grote artiest zijn oeuvre zelf niet als kunst zag. In de inleiding citeert Jo Coucke Panamarenko: ‘Ik wilde niets met kunst te maken hebben. Dus hield ik mij met wetenschap bezig. Ik specialiseerde mij in de magnetische krachtvelden, want dat is de drijfkracht van de ruimtevaart. Soms was er in die studie een detail dat me trof. Ik wil zelfs zeggen: dat er een sprankel van echte poëzie aan vastzat. Daar maakte ik dan iets van. Iets wat geen kunst was, maar achteraf door de anderen als kunst werd betiteld.’
Enfin, één ding is zeker: Panamarenko is op 5 februari 2025 wel degelijk 85 geworden. Want kunstenaars van zijn klasse gaan niet dood op het moment dat ze sterven. Ze blijven nog heel lang doorleven.
—
Panamarenko Fundamentals, door Jo Coucke met een voorwoord van Eveline Hoorens, een initiatief van de Panamarenko Foundation uitgegeven bij MER. Books, 135 boeiende pagina’s voor 37 euro.
Foto boven: Bing of the Ferro Lusto, in het MUHKA, Antwerpen © ZNOR
