Stephan Vanfleteren: “Kom nooit te laat, zie dat je erbij bent”

Het Antwerpse Fotomuseum of FOMU pakt uit met Present, een grote en prachtige overzichtstentoonstelling over het werk van Stephan Vanfleteren. Het parcours is klassiek chronologisch en dat toont mooi de evolutie die deze Belgische topfotograaf heeft doorgemaakt. Je ziet hem evolueren van student en dagbladmedewerker naar begenadigd portrettist en studiofotograaf. Doorheen de jaren kiest hij meer en meer voor persoonlijke projecten. En er komt gaandeweg meer verstilling in zijn oeuvre, een zoektocht naar de essentie ook. De essentie van de fotografie, en van het leven zelf, de dood inbegrepen. Deze nieuwe expo toont het allemaal. Met een indrukwekkend aantal buitengewoon mooie en sterke beelden, bijna meer dan een mens verwerken kan in één museumbezoek.

De titel van de nieuwe tentoonstelling en het bijbehorende boek, Present, staat voor meer dan één betekenis. In de eerste plaats is een fotograaf altijd aanwezig, hij moét er zijn. Ben je te laat of ben je er helemaal niet, dan heb je geen beeld. Dat is trouwens iets waarover Vanfleteren zich nog altijd verbaast: de kern van zijn vak gaat over ‘er zijn’, om dan, vaak in een fractie van een seconde, op het juiste moment het licht door een gaatje te laten vallen op een lichtgevoelige plek. Vandaar de fotografie- én levensles die hij graag uitdraagt: “Kom nooit te laat, zie dat je erbij bent.” Of anders gezegd: wees present. Daarnaast kan je het woord ook lezen als pre-sent, voor-uitgezonden. Een fotograaf is op missie, detecteert maatschappelijke toestanden en evoluties vaak als eerste. Derde betekenis: Stephan Vanfleteren presenteert zich ook, door de foto’s die hij maakt en deelt. Daarover zegt hij: “Ik toon mijn werk, maar daardoor ook mezelf. De persoon en fotograaf zitten zeer dicht bij elkaar”. En in het Engels is ‘a present’ ook een cadeau. Dat is wat deze fotograaf ook zo aanvoelt: hij ziet het leven, wat hij meemaakt en vastlegt, als een groot geschenk. Precies dàt is de grondstof waarmee hij aan de slag gaat, waarnaar hij staat te kijken en met veel talent, kennis en kunde afdrukt op het juiste moment.

Wat deze tentoonstelling ook zo boeiend maakt, is dat je honderden ‘fotomomenten’ krijgt voorgeschoteld uit zijn 33-jarige carrière, waarmee Vanfleteren een deel van de geschiedenis als het ware heeft vastgelegd. Waardoor je zwart op wit geconfronteerd wordt met de tijd en de wereld die veranderd is, wat je haast niet beseft tijdens het leven van elke dag. Waar zijn bijvoorbeeld de grijze parkeermeters naartoe, en de telefooncellen in de straten? Door stil te staan bij de geëxposeerde beelden, sta je ook stil bij de tijd die verglijdt.

Ook scenografisch goed bedacht zijn de gaten in sommige museumwanden. Die zitten er niet zomaar. Want al evolueerde zijn werk doorheen de tijd, er zijn thema’s die na jaren weer opduiken, of er altijd zijn geweest. Doorheen die wanden kan je terugkijken naar eerder werk (in eerdere zalen van het parcours) of latere foto’s (in zalen verderop) met dezelfde onderwerpen of op dezelfde locaties. Knap idee dat ook visueel zeer goed werkt.

Wie na het verwerken zoveel moois op verdieping twee nog de kracht vindt om de trap te nemen naar verdieping vier, krijgt een lange brede tafel gepresenteerd met allerlei voorwerpen uit Stephans carrière. Zoals de bolhoed van de Stromae-foto, de Elvis-pakken, kranten en agenda’s uit zijn De Morgen-periode, romans waarin hij opduikt en een collectie fototoestellen waarmee hij werkte. En ook intrigerend: een video van vier (!) uur in zijn daglichtstudio, waarin je zelf het licht traag ziet veranderen. Een ‘Ik zie, ik zie wat jij niet ziet’ voor gevorderden.

Kortom: voor het eerst in 33 jaar heeft Vanfleteren op de pauzeknop geduwd, is hij gaan zitten en heeft zijn werk overschouwd. Het indrukwekkende resultaat van een maandenlange selectie hangt nu aan de muren van het FOMU. Waar hij in zijn beginjaren meer de actie opzocht en in opdracht werkte, maakte hij nadien steeds meer studiofoto’s voor eigen projecten, met grotere en zwaardere camera’s, hij bleef er ook letterlijk voor ’thuis’, in Veurne. De verschillende fases van zijn oeuvre imponeren, de kwaliteit van wat hij toont is torenhoog. Wat mogen we de komende jaren dan nog van deze man verwachten? Een nog meer gedreven zoektocht naar wat essentieel is, het verder uitbenen daarvan? Of gaat hij toch weer een andere, onvoorziene kant op, om ook daarin te schitteren?

De expo Present loopt van 25 otober 2019 tot 1 maart 2020 in het Antwerpse Fotomuseum (FOMU). Als catalogus van deze tentoonstelling en tegelijk ook als een uitstekend overzicht van het oeuvre van Stephan Vanfleteren is er ook het boek Present, met foto’s die je wil aanraken, zo mooi zijn ze in bichromie en quadrichromie op het papier gezet. Ongeveer 500 pagina’s dik, ingebonden in een linnen cover, 69 euro.

Foto’s © Stephan Vanfleteren



door